YLE Colloquia Latina

Rhumak omnibus spd

in hoc dubium incidi:

Constat maxime accentum latinum duabus legibus regi: 1 nullo pacto ab ultima syllabe recipiendus esto (ergo in disyllabis semper in primam, quantacumque erit, cadito); 2 praeter disyllabos, nullo pacto ab ultimae proxima syllabe recipiendus esto, haec si brevis erit (ergo in trisyllabis semper in primam, quantacumque erit, cadito, si secunda brevis erit; semper in secundam, si longa erit: quod et in plusquam trisyllabos valet).

Ecce quaestionem:

Quomodo verba particulis encliticis praedita pronuntientur? Enclitica enim ectasin non gignit, quae efficere possit ut accentus aliquam remotionem patiatur: ergo, si legi paene ultimae syllabes brevis paremus, ita pronuntiandum:

ròsaque (nominativus ultimam brevem habet, quae paene ultima effecta per additionem syllabes brevis manet accentumque non recipere pergit)
rosàeque (diphthongus longus semper, ergo paene ultima syllabe effectus accentum recipito), etc.
ita ut nominativus et ablativus dinstinguantur: ròsaque, rosàque; ita dativus et ablativus: marìque, màrique, etc.
quod ex metrica maxime patet:

OVIDIVS, METAM., I, VII et VIII

quem dixere chaos, rudis indigèstaque moles
nec quicquam nisi pondus iners congèstaqu'eodem,

idem Ovidius, Metam. I, 3

adspirate meis primàque ab origine mundi,

iure scilicet, quod primaa ablativus est.

Et haec omnia pacifica essent, nisi in Italia, nescio num et in ceteris nationibus, omnia verba cum encliticis paroxitona efficiuntur in verbis solutis, dum legi contra parere pergitur in versibus: Quanam re?
Ad summam, semper rosàque legitur, seu nom., seu abl. est.

Quomodo ergo dicendum? "scribere" (dactylus naturalis) tetrasullabum per -que effectum (-uuu) utro modo pronuntiemus? "scriber

Marcus Rhumaki amico Etrusco s.d.p.

Gravissimis tuis litteris, optime Rhumak, summa me laetitia affici scito! Iuvat accurate disputare de quaestionibus inter nos exortis.

Primum ergo ad Catullum eiusque hendecasyllabos (cf. # 5221):

Catullus, quippe qui poeta sit neotericus, quod ad carminum ordinem et metra attinet, „variatione delectatus“ ποικιλίαν (poikilían) affectat, ne lector satietate quadam defessus fastidiose stomachetur. Quid ergo mirum, si etiam hendecasyllabi variantur? Quam ob rem raros quidem, ut ita dicam, hendecasyllabos a Catullo compositos esse video, sed mendosos nego. Mendum, ut mea quidem fert opinio, manifestum est, cum syllabae vel vocalis quantitas neglegitur. Raritas ipsa mendosa non videtur. Nihilo minus versus melior fieri sive „emolliri“ potest. Ut exemplo utar:

Catullus in carmine primo:

„................. namque tu solebas
meas esse aliquid putare nugas“;

Plinius Secundus in Naturalis Historiae praefatione (§ 1):

„namque tu solebas / nugas esse aliquid meas putare“, ut obiter emolliam Catullum conterraneum meum“.

Dicit „emolliam“, non „emendem“!

Transeo ad carmen LV:

v. 3: exstant variae lectiones (cf. Catulli carmina, ed. H. Bardon, Stutgardiae MCMLXXIII):
- quaesimus (syncope!) in;
- quaesiuimus in;
- quaesiuimus;
- in ante campo.
Equidem „quaesīmus in“ praeferendum esse censeo; qua enim syncopa elegantissime significatur molestia investigandi.

v. 10: „Cameri/um“ (tribrevis) aut „Camer/jum“ (iambus; i = j). Haec hactenus.

Quaeris, quomodo verba, quibus enclitica suffixa sunt (# 5225) ut „rosaque“, „marique“, „scribereque“, enuntianda sint. Maximilianum Niedermann (cf. Historische Lautlehre des Lateinischen, edit. tert., Heidelbergae 1953, p. 18sq.) secutus hoc respondeo:

Ex duobus verbis enclisi fit quasi unum: rosa + -que > rosaque;
quo in verbo composito syllaba paenultima accentum habere solet, idque nulla quantitatis ratione habita: rosă > rosáque / rosā > rosáque; mare > mar

Vettius Rhumaki lectoribusq.s.d.
Ignoscatis mihi, computatro absente, quoniam per telephonum mobile interretis capax hanc e.epistulam mittere modo possum; itaque, quod scripturae tuae, Rhumak, telephoni memoriam mei superant, adhuncmodum ueni.
Ideo si ad rem primum loqui me oportet, "scribereque" semper pronuntio "et scribere"; aliter nonnumquam "atque scribere." Problema finitum.
Praesertim autem de Catulli quinquagesimo quinto, mihi hoc occurrit: Nonne ipse potius scripserat, scribis orthographiam eius mutantibus, "quaisiuimus," non "quaesiuimus"; "seic," non "sic"; "heic," non "hic"; etc? Sic rogo de tertio uersu defendendo, si quidem "ai," quasi more Graecorum, pro spondaeo pyrrhicius pes esse uideatur; et fortasse idem de octauo uersu, "ueidei," non "uidi," etc. At hoc theorema uersus VII et XV non explicat. Nihilominus tot casus, etiamsi mors Catulli praematurus perfectioni eius carminis obsteterat, non menda possunt fuisse, utpote Catullus tam diligens erat quin tot menda fecerit. Id carmen experimentum extraneum mihi uidetur.
Quod ad limitem, ut rogauisti, Rhumak, inter menda et raritatem attinet, ubi sit audies: is est inter poetas ineptos et peritos.
Valete.

Amici, avete.

In exemplari meo (Catullo, "I canti", ed. BUR ab Enzo Mandruzzato italice versum) "te in campo quaesivimus minore" refertur, quod codici a G. Lafaye ("Les belles lettres", 1966, I ed. 1923) relato obsequitur, nescio utrum iure an minus. Quod ad pricas formas tibi transcriptas (heic, seic, ueidei), plussci Vetti, in exemplari meo "heic" tantum patet. Ceterum mirum videatur, Catullum antiquissimo aetati suae (immo, aeuitatei souai ) verbo "ueidei" usum esse, si verum comperiam. Nam formae priscae tales in tempore Catulli iam obsoleverant et in dialectis tantum manebant, non vero sermonis Veronensium, qui etrusca lingua infectus nimia vocalia vitabat, sed praesertim Latii rustici atque Campaniae, ut maxime ab inscriptionibus evidetur:

Pompeiis (CIL IV 4966-4967; CLE 934-935, 1-2):
"Quid fit? Vi me, oculei, posquam deducxstis in ignem/ non ob vim vestreis largificatis geneis./Porro non possunt lacrumae restinguere flamam/haec os incendunt tabificanque animum/iamque omnes ueicinei incendia participantur/sei faciam flammam tradere utei liceat."

Apud Lirim (CLE 56; CIL I 1570; X 6009):
"Boneis probata, inueisa sum a nulla proba/fui parens domineis senibus, huic autem opsequens/ita leibertate illei me, hic decoraat stola (...)";

ambae hae inscriptiones Ciceroni contemporariae sunt, tempore quo sermo expolitus poetarum et oratorum pleraque illarum iampridem reliquerat: cur Catullus tunc maxime dialectis adhibitis formis uteretur, praeterea cum Arrio improbaret ob eius hhorribile h (C. LXXXIV)?

Ceterum quippe qui dubia de accentu in encliticis fugasti tibi tuisque usque doctissimis epistulis maximas grates, Favoni, ago. "Macte virtute" ut dictitas

VIVAVUVE

Aue atque sine, amice! Celerius scribis quam legere possum! Vtinam tachygraphus essem!
Quando obsoleuit illa orthographia? An uerbatim? Nam hoc epitaphium editor dixit esse temporis Augusti: "Seic florem aetatis tenuit Veratia caste."
Quid de sestertio inscripto sic: EID . MAR, plane post Catullum mortuum? Ceterum ad inscriptiones Pompeiianas, quando scripti sint nescimus. Postremo, ubi "scribereque" legisti? Si nusquam, forte loci classici non sine ratione caret, ut nimis dissonans in auribus Romanis. Rogo quia nescio!
Vale!

M. Favonius Ursinus s.d. sodalibus, imprimis D. Vettio Saturnino.

Quod ad orthographiam attinet, hoc imprimis generaliter adnotandum est: Consuetudo scribendi constantius ne dicam pervicacius servatur quam sermocinandi, i. e. ratio scribendi longo temporis spatio interiecto commutari solet et orthographia quasi claudicans vestigia sermonis cotidiani sequitur. Quam ob rem scriptum videmus „EID . MAR“, qua scribendi ratione granditas quoque illius eventus – id quod maioris videtur esse momenti - optime praedicatur.

Ecce autem res non iniucunda: Saeculo p. Chr. n. secundo grammaticus quidam Plauti „Captivos“ argumento ornavit. CAPTEIVEI acrostichidem cum scriberet, non solum ī litteram, in quam exit „Captivi“, - quasi recte - cum „ei“ commutavit, sed etiam – vitiose - priorem ī.

Nunc ad „scribereque“! Tecum consentio, Vetti. Hos quidem inveni locos, sed minime classicos: Ammian. Marcell. 31, 10, 21: „munireque properanti“; 31, 12, 15: „ireque promiserat“; 31, 13, 4: „videreque licebat“. Apud Plautum (Trin. 76): „ut te videre audireque aegroti sient“ (iamb. sen.), apud Lucretium (1, 134): „cernere uti videamur eos audireque coram“.

Valete. VII Id. Iul. Crefeldiæ.

Ave, Vetti!

Quod ad nummos inscribendos, vide quod Mucius Scaevola sodalis perexcultus in colloquio "De pronuntiatu adhibendo" adnotarit: in nummo quodam apud Pompeios reperto "emberator" insculptum est verbum, formam dialectalem pro "imperator": in scriptis non oratoriis vel poeticis satis frequens verborum seu priscorum seu dialectis excerptorum erat usus, nescio quare, fortasse quia ut omnes plane intellegerent efficere vellent nummularii? Est tamen in litteris, idest carminibus orationibusque, usus formarum nimis priscarum vel popularium, ut illa "ueidei" quam refers, hoc dixi: non dixi formas breviores, velut "seic", "heic" etc., non usui esse. In Catullo etiam "legei" pro "legi" repperi, sed semel... Formas autem nimis ab oratione exculta urbanorum abhorrentes, velut id ipsum "ueidei" egomet numquam usquam legi. Sin tu repperisti, quaeso dicas...

Saturninus et Rhumaki et utrilibet Fauonio s.
Grates ambobus. Vos pro bibliotheca habeo!
Ad rem breuiter, "ueidei" nusquam legi; quod theorema mihi peculiare fuit. Attamen etiamsi Catullus "uidei" potius scripserat, magis ad rem, ex mea sententia, non menda, sed experimentum tamen faciebat.
Quod ad uerba quorum mentionem fecisti, Fauoni,--"munireque" etc.--ut animaduerto omnia dactylo terminantur; q.e.d. Lucretius, reor, nec in hexametris nec in sermonicando solitissime "cernereque" dixerit.
Quod fortasse Oscus nescioquis auserit, si quidem "emberator" dicere potebat!
Valete.