YLE Colloquia Latina

Fabianus omnibus salutem

Nuper Dionysius noster de verbis mathematicis Latine reddendis quaestionem protulit. Itidem velim quaerere de verbis ad musicam artem pertinentibus, nam studiosus huic arti sum atque et vestrum quosdam esse repperi. Ergo.

Prima quaestio non tam ad verba quam ad litteras pertinet, quibus in musica arte magnum tribuitur momentum. Temporibus mediaevalibus primum toni nominabantur secundum alphabetum, incipiens in "a" tono, qui tum maximi momenti erat, et continuans ad tonum "g" usque. Deinde tonus "a" iterum adsertus est, qui spatium octo tonorum complevit. Haec nomenclatio et hodie valet in Germania, Britannica allisque terris.
Quodmodo toni pronuntiantur? Vel, quod idem est, quomodo alphabetum pronuntiatur?

Postea his septem tonis etiam alii asserebantur, quorum nomina in variis linguis sunt varia:
Germanice: cis, dis, fis, gis, ais, des, es, ges, as, b (quoniam Germani soli
"b" tonum "h" vocant et inde novus erat pro "hes" invenien-
dus)
Anglice: c sharp, d sharp, f sharp... d flat, e flat...
Fr.gallice: ut dièse, r

Fabianus sodalibus musicam amantibus salutem

Perdifficile videtur de his quaedam reperire. Tamen apud Hoffmanium, Lexicon Universale, haec inveni:

"Namque primus eas [notas] invenit Guido Abbas Aretinus, qui adversùs Berengarium scripsit, temporibus Conradi Junioris. Earum nomina in Sapphicis istis Pauli Diaconi sic habent:

UT queant laxis
MI ra gestorum
SOL ve polluti
RE sonare fibris
FA muli tuorum,
LA biis reatum."

Sex ergo tantum tum notae habebant.

Zedlerum quoque perlegi, qui notas, quas supra scripsi (sc. c#, d#...) "notas alteratas" vocat signaque ea, quibus alteratio fit (#, b, x, bb), "signa accidentia". celat tamen quomodo appelentur.
Ibique etiam "scalam musicam" vel "systema" inveni (Tonleiter, scale, scala, gamme). Musicam tamen artem rem puto, de qua Latine non facile disputatur.

Valete.

Fabiano sdp

Credo, amice, hoc forum quibusdam melius effectis partibus de artibus actis carere: praeter enim litteras et philosophiam, quis de theatro, quis de pictura, sculptura vel architectura nisi forte et inconstanter disserit?: quare gratias tibi ago propter hanc quaestionem tuam, quae a quaestionibu linguae, ut spero, ad quaestiones rei quandoque transferi poterit. Interim haec sentio de notis vertendis:

Nominibus antiquis firmatis, "si" eodem nomine adiungam italico sermoni parens, qui latino maxime ceterum propinquus est: quibus nominibus "tonum" adiungam, si eo opus est, quo melius intellegantur (vg "scala di do" = gradus toni ut, vel gradus de ut, sive "gradus qui de tono "ut" proficiscitur"; nam simplex "gradus ut" seu nil seu false intellegi potest).
"Diesis" (= diìesis) a verbo graeco "diìemi" = transmitto(r), = transeo (nam ut# inter ut et re quidam sonus medius - transeuns quidem - est): ergo nisi "ut#" notarimus et per verba plana dicere volemus, "ut transeuns" dicere melius erit, quam "ut diesis", quia diesis (is, f.) aliud nomen esse potest, quod cum subiecto phrasis confundi possit... aliter dicendum sit "diesis toni ut" nimis longum!
Bemolle (b) ut adiectivum "mollem" vertam: vg utb = ut mollis (non "ut molle", quia toni nomen masculinum memini)
## = bis transeuns
bb = bis mollis (quod autem similius vocabuli "bemolle" est - nec originem verbi huius invenire valui ...), sed et mollissimus dici potest...
battuta in "pedem" vertere exemplo poesis mihi uso videtur
4/4 = (ictus) quaternus (vg battuta di 4/4 = pes quaternarius)
3/4 = (ictus) ternus (////// di 3/4 = pes ternarius)
2/4 = (ictus) quaternus dimidiatus, = binus ( = pes binarius)

Cenatum ire cogor. Serius vel cras pergere licebit

Tibi valedico

...

3/8 pes ternarius in octonos (in scriptura numeris effari licebit: vg "pezzo composto in 3/8": melos in 3/8 (= in pedibus ternariis in octonos) conditum)
6/8 pes senarius
16/8 pes octonarius dimidiatus (= quaternarius in octonos)

Nomina notarum

brevis, semibrevis, minima, semiminima, chroma, bischroma, semibischroma

ut omnibu linguis usis intellectu quam facillima sint, ita vertam

longissima, longior, longa, mediocris, brevis, brevior, brevissima

tametsi brevis (= chroma) cum antiqua breve (= longissima) confunditur, nihilominus haec versio mihi ut ita dicam concinna videtur, qua etiam musicae inscio intellectu facilior, quandoquidem ceterum brevis (= longissima) desuevit.

pausa = statio vel silentium (statio/sil. longissima/um, longior/ius etc)

punto = augmentum

punto corona = corona

ritornello (ritorno) = iteratio

pezzo = melos, n. (g. *meli, d. melo, ac. melos, v. melos, ab. *melo; plur. n. *mele, g. *melorum, d. *melis, ac. *mele. v. *mele, ab. *melis)

monodia = monophonia
polifonia = polyphonia
sonata = monodia
duetto, terzetto, quartetto, quintetto = diodia, triodia, tetrodia, pentodia
sinfonia = symphonia, synodia (ut superioribus obsequar)
opera = opus
studio = exercitium

Iam satis

Fabianus Rhumaki salutem

disertissime, amice! thesaurum verum notabiliorum effodisti. "coronam" hanc imprimis amo, quod Germanice verbum tam pulchrum non habemus (apud nos enim est "fermate", cuius significatio tibi Italiani sat erit manifesta).
Quoniam Italianus sis (nonne ita?) quaestionem velim tibi proponere. Quae est scala musica Italorum hodierna? Putavi haec esse: "do re mi fa sol la ti do", quibus apud nos cantores in exercitiis utuntur. Quid autem hoc "ut mi sol..."?

Ceterum omnino tibi assentior in verbis a te diligenter propositis. Excipio tamen notas alteratas, quas nominare "do transiens ..." proposuisti. Mihi intellegibilius videtur hoc:

do# (do superior)
do## (do supremus/a, prout de notis aut de tonis sit locutio)
dob (do inferior)
dobb (do infimus/a)

Vale quam optime, amice musice!

Rhumak Fabiano amicissime spd

Es vera ratus, sodalis: Italus sum, immo Latinus, qua XL circiter milia sub Vrbe habitans.

Sed te Germanum esse non putaveram: te rebar Italum, itaque forsitan nimis libere verbis italicis usus sum, et ignoscas quaeso (sed utcumque video te bene omnia intellegisse verba - ceterum scio verba nostra ubicumque in orbe rei musicae scribendae pollere valde). Sed cum Germania tibi Patria sit, fieri non potest quin Populum tuom maximis efferam laudibus, quia universorum Europaeorum Germani estis, qui non solum nobiscum optimorum musicorum generationes communicatis (quae enim alia terra mundi cum nostratibus compositoribus, Germanis et Italis comparari ausit?), sed etiam quia multo studiosius quam italica ( ) germanica iuventus iam ab infimis gradibus scholarum ad musicam colendam et producendam a Patria vestra hac in arte gloriosissima usque paratur!

Talem igitur vementissime spero Patriam vestram perrecturam, Patriamque nostram, quae simul Graecia Musicae mater est, quandoque in hac arte veneranda vestrae quam simillimam fore.

Ad rem:

Gradus noster iste est: do, re, mi, fa, sol, la, si:
quem latine vertam his nominibus asseveratis praeter do, quem in ut vertam, ceu Diaconi carmen admonet, magis historiae eius obsecutus.

Cum # et b in superiorem et inferiorem vertantur oportere contendas, hoc mihi dubium occurrit: quandoquidem Itali saltem (nescio enim an et vos quoque) "superiore" et "supremo", "inferiore" et "infimo" verbis utimur situi tonorum in malleolis clavichordi innuentes (vg: in clavichordo do4 (nam quartus a sinistra ordinis malleolorum) dicimus "medium"; "superiorem" do5; "supremum" do6): quapropter, si do# "superiorem" alicui collocuto Italo dicam, ille profecto do5, non do# intellegat...

Denique:
Qui tibi videatur vertere "solfeggio" (= notas e charta scandendo legere)? Ego simpliciter "scansionem" vocem: verumne igitur est vos iam adprimis in annis scholae musicae scansionem polyphonicam discere?

Vale quam optime.

Fabianus Rhumaki optimo salutem

Intellego sane, amice, problema. Si apud Italos consuetudo est verbis istis "superior et inferior" uti, ut altitudo tonorum indicetur, hisce pro ut# et ceteris tonis uti confusionem quidem maximam efficiet. Quae res mihi ignota erat quoniam in Germania sic altitudo discernitur:
Notam "c" (Italice, ut a te modo didici, do) in medio clavicymbali nominamus "c parvam". Superiores nominamus "c', c'', c''' pp. Inferiores nominamus "C magnam, C', C'' pp. - Quod sat fastidiosum videtur. Praestat et mihi haec impositio indicum numeralium, qua in Italia utimini, quam quidem et apud Americanos (ubi vero musicae arti studui) inveni.

Quoad compositores: vere locutus es! Nostrae quidem nationes praeclaros compositores protulerunt. Amo imprimis musicam baroci aevi, quibus temporibus Italici compositores quam maxime floruerunt. Puto etiam Ioannem Sebastianum Bach atque Georgium Fridericum Haendel ab arte et sollertia Italicorum collegarum multa didicisse. Ex quibus maxime mihi Thomas Albinoni placet.

An verum sit, quaesieris, quod in Germania scansio iam primis in annis ludi doceatur. Hanc opinionem falsam esse iudico. In ludis saltem communibus scansio non invenitur. Licet sint scholae peculiares musicae - non autem in tantas adhuc incurri.

vale quam musice

Rhumak Fabiano spd

O musicam barocam! Vivaldi! Bach! Scarlatti! Modo modo ex interreti "Il giardino armonico" Caeciliae Bartoli clarissimae cantricis Romanae adeptus sum: ex eo mele vivaldiana audivi, e quibus "Siam navi all'onde algenti ("Naves undas algentis patimur"), "Agitata da due venti" ("Duobus ventis agitata"), "Armatae face et anguibus" melos latine cantum et alia pulcherrima. Quid reris de Caecilia? Fateor, modus quo vocem modulat, rapidissimam et in singulos tonos diligentissimam, me prope exanimat furiatque! Carminaque farinelliana a Vivica Genaux audivi, quorum gratissimum mi "Qual guerriero in campo armato" ("Ceu bellator in acie") est: cantorum hodiernorum qui illa canunt, Derek Lee Ragin dexterrimum duco, cuius vocem in pellicula "Farinelli il Castrato" primum auscultavi.

Omnino tibi assentio, amice, nulla, ita Di me ament, nulla est musica mihi gratior quam baroca!!!

Et tu quali voce cantas? (nam si male non legi cantor es...)

Vale

Fabianus Rhumaki s.p.d.

Ecce, iam alia quaestio oritur. Quomodo nominemus cantorum voces?
Quoad me - cantor nequaquam sum! Ludo chitaram et clavicymbalum. Etsi cantare libentius vellem, parcere soleo auribus auditorum. Si autem perfecto cantem nullo audiente, vox erit barytona. Ad nomenclationem autem vocum, quomodo haec vertas?

basso, baritono, tenore, alto, soprano

Et quid haec Italice significant? Utrum cantores an vocem?

Caeciliam Bartoli si audiam cantantem simile mihi fit. Tantam vocis in singulis tonis diligentiam raro audivi. Etsi confitear oportet, quod maiore ex parte musicam barocam instrumentalem adhuc animadverti. Inter carissima opera huius aevi "symphonias magnas vel grandes" (concerti grossi) Italorum habeo, tum Dominici Scarlatti opera pro cymbalo (cembalo) inscripta "sonatae". Ioannis S. Bach quidem amo opera fere omnia, imprimis "clavicymbalum bene temperatum", etsi - eheu! - haec mele ludere non valeo. Ex interpretibus clavicymbali Glenn Gould mihi gratissimus est.

Vale.

Fabiano spd

In Italia nomina illa et vocibus et cantoribus innuunt:

basso, baritono, tenore, contralto, mezzosoprano e soprano

(talem enim ego ordinem memoro): non more vestro, qui dicitis "sopranistin" pro femina soprano canenti: nosmet soprano et vocem et cantorem/tricem (vg Die Stimme soprano ist mehr schrille als das Alto; Maria Kallas ist eine sopranistin- nescio an germanice bene scripserim, cui linguae nimis breve studium habui et nimium ante tempus -; nos econtra: La voce di Soprano è più acuta del Contralto - nam Contralto reor esse nobis quod vobis Alto est -; Maria Kallas è una soprano). Vtcumque voces supra scriptas ita vertere suadeo:
voces:
barytata; barytera; bareia; acra; acrotera; acrotata.
quae graece significant
humillima, humilior, humilis, alta, altior, altissima;
cantores:
barytataoedus; baryteraoedus; bariaoedus; acraoeda (scilicet fem.) acroteraoeda; acrotataoeda
(e graeca aoidòs, -è = cantor, trix)

Lucianus Pavarotti celeberrimus bariaoedus est
Caecilia Bartoli praeclara acroteraoeda est
Maria Kallas amatissima acrotataoeda fuit

Vale

Iterum spd

Paene oblitus eram

Potes mi nomen alicuius CD Glennis Gould indicare in quo clavicymbalum (non clavichordum!) sonet?

Grates ago et valedico

Fabianus Rhumaki salutem

Et ego Glennium Gould amarem audire clavicymbalum sonantem. Sed reor eum hoc instrumentum palam numquam lusisse (vel saltem de eo ludente orbis phonographicus non exstat). Pro dolor! Sunt quidem alii, qui clavicymbalo maxima utuntur sollertia. Trevor Pinnock Anglicus (ut eorum citem unum) discum iam anno MCMLXXX edidit, quo eum audimus "variationes goldbergenses" quam pulcherrime ludentem. Ille musicus etiam per multos annos director fuit orchestrae cui nomen "The English Concert". Quae orchestra praeclara est facta suis Bachi (non Bacchi!) musicae interpretationibus velocissime actis.

Versio tua cantorum vocum doctissima, etsi mihi linguae Graecae imperito sint quasi mysterium.

Vale!

Fabiano ps

simplicioribus his formis uti licebit:

barytàticus, baryt