YLE Colloquia Latina

Fabius Crassus Herimano Marcoque Favonio s. p. d.

grates vobis ago pro auxilio vestro!

re cognita mihi altera quaestio in mentem venit, qua diu iam vexor: quo modo carmina Latina (et Graeca), puta hexametri, recte leguntur, ut recitatio usui linguae par sit?

professor enim in acroasi, antequam versum quendam legit, "si quis", inquit, "hoc scandi velit, sic sonet: (...)". atque commilito quidam, qui seminario ipsius professoris interfuerat, mihi dixit illum eo tendere, ut studentes versus scandere desuescerentur (quod in Germania fieri solet ac satis immodicum mihi videtur). liber rursus, quo lingua Latina exerceatur, docet in versibus legendis accentum saepe ab eo accentu differre, quo in prosa utamur.

fingite aliquem legere "nec sátis hoc Báccho est: ípsos quóque d

Saltator Fabio Crasso poetae insigni s.p.d.

Saepe in scholis meis (ludi magister sum, praeceptor linguarum ac praecipue linguae Latinae), versus poetarum quorundam recito, ut intellegant pueri versus Latinos fuisse (esse, potius dicam?) musicam quandam. Etenim persuasi amico meo, musicae perito, ut inscribat in disco compacto numerum hexametri, a tympanis electronicis relatum. Hoc utens, versus quosdam lego "rapperorum" Americanorum modo...

Difficile vero est numerum et accentum aeque notare; conor ego numerum "rhythmice", accentum magnitudine vocis notare. Conabor monstrare quomodo hoc in scholis meis faciam, versu primo P.Vergili Maronis Aeneidos utens:

Unus pulsus..................Unus pulsus
AR.................................ma VI......
rum...............................que CA....
no...................................TROI.....
ae.....................................QUI.....
PRI.................................mus ab..
O.......................................ris......

Cura ut valeas et artem poeticam adsidue foveas,
Saltator
Sydneiis, pridie Idus Aprilis.

Saltator wrote:Saltator Fabio Crasso poetae insigni s.p.d.

[...]

versus Latinos fuisse (esse, potius dicam?) musicam quandam

[...]

Fabius Crassus Marco Favonio et Saltatori s. p. d.

iterum me maximas vobis gratias referre oportet!

hoc autem unum te, Saltator, suppliciter oro: cave, ne nimia laude me afficias!

cum post dies paschales mihi vacabit, plura scribam... qui ut genialiter agantur, vobis ac omnibus ceteris collocutoribus exopto!!!

Lucus Eques Fabio Crasso s.d.p.

In primis necesse est explicare naturam syllabarum Latinarum. Iam scis, fortasse, quandam syllabam Latinam aut longam aut breuem esse posse. Exempli gratia habemus uersum primum ex Vergilii carimine Ecloga prima:

Tītyre, tū patulae recubāns sub tegmine fāgī

Quo uocales et longas et breues legimus. Omnis syllaba quae uocalem longam (siue diphthongum) habet, e.g. huius uersus prima "Tī-", syllaba longa est. Ceterum syllaba longa fieri potest si syllaba quodam consonante clauditur, e.g. "teg-". Poesisque Latina ex syllabis longis et breuibus facta est. Hoc uersu hexameter legitur, id est uersus ex sex pedibus, nomine dactylis. Vnus dactylus semper cum syllaba longa incipit. Deinde duae breues syllabae sequi possunt, siue una syllaba longa. Toti dactyli:

Tītyre
tegmine
fāgī

Et ceteri. Hoc modo uersus Latini scanduntur.

Accentus autem non mutatur. Vt in uocabulo naturaliter cadatur acuit, id est in paenultima si paenultima longa est syllaba, in antepaenultima si paenultima breuis est. Ergo ut sequitur syllabae longae lineam infra se habebunt, accentusque acutos:

Títyre, tú pátulae r

gratias, Fabi Crasse, pro themate hoc iucundissimo!

cum Luco Equite consentio, et gratias maximas eidem ago, quod mentionem faceret de versibus illis optime lectis apud

http://dekart.f.bg.ac.yu/~vnedeljk/VV/VergB1-1.mp3

est autem etiam in prosa antiqua quaedam rhythmus, in clausulis nempe sententiarum vel periodorum. scimus e.g. Ciceronem clausulam illam hexametricam "- u u" sic evitavisse, ut nullam fere sentententiam in magno corpore orationum, dialogorum philosophicorum etc. per rhythmum "tegmine fagi" finiatur. econtra aliis clausulis saepissime utatur, sicut (Catil. I.1):

quo usque tandem abutere, Catilina, patientia nostra? quam diu etiam furor iste tuus nos eludet? quem ad finem sese effrenata iactabit audacia? nihilne te nocturnum praesidium Palati, nihil urbis vigiliae, nihil timor populi, nihil concursus bonorum omnium, nihil hic munitissimus habendi senatus locus, nihil horum ora voltusque moverunt? patere tua consilia non sentis, constrictam iam horum omnium scientia teneri coniurationem tuam non vides? quid proxima, quid superiore nocte egeris, ubi fueris, quos convocaveris, quid consili ceperis quem nostrum ignorar(e) arbitraris?

verisimile est, auditores orationis huiusmodi clausulas rhythmicas sentire olim poterant. non ita tamen verisimile est, ut mihi videtur, legem alteram pronuntiationis pro textibus prosaicis, alteram pro textibus poeticis habuisse latinos veteres. quin illi unam linguam habuerunt, non duas inter se diversas! cum emortua sit latina ut vernacula lingua, viva, qua licet, voce pronuntiare textus antiquorum et prosaicos et poeticos nobis periclitandum est. quid de hac re cogitis, sodales?

valete

Tromsoeae, die 17. aprilis MMVI

M. Favonius sodalibus, imprimis Pippino Aspaasio sal.

Quod ad clausulas attinet, operae pretium est legere, quid Cicero in Oratore (§§ 204 – 233) et Quintilianus in Institutione Oratoria (IX 4) scripserint. Ceterum tecum consentio, optime Pippine.

Valete. XV K. Mai. Crefeldiæ.

Furius Camillus s.d.

Ave lectores , ego volo scire si nonnulli ex vobis me adiuvare potent.
Peto libros in latina lingua quos legere possim

Valete.

Pippino Aspaasio Lucius s.d.p.

Tibi ualde assentio, bone uir, exemplaque optima praebuisti. "quin," scripsisti, "illi unam linguam habuerunt, non duas inter se diversas!" Vera dicis sane, tecumque omnino consentio Romanos textus et prosaicos et poeticos eodem modo pronuntiasse; et ego ipse cum prosaicos uiua uoce lego rhythmum naturalem sicut in poesi audiatur profero.


Furio Camillo salutem.

Nostine Bibliothecam Latinam? quae Anglico nomine inscribitur: http://thelatinlibrary.com/ Ibi paene omnia quae uelis reperies.

Vale atquae ualete,
Die Lunae ex Bethlehem a.d. XV kal. Mai.

M. Favonius Furio Camillo s.

Etiam hanc inscriptionem interretialem „Bibliothecae Augustanae“ tibi usui fore puto:

http://www.fh-augsburg.de/~harsch/a_chron.html

Vale, lege! XIV K. Mai.

Fabius Crassus Saltatori Luco Equiti omnibusque artis poeticae fautoribus s. p. d.

nunc teneo! quod ad syllabas longas et breves spectat, iam sciebam, accentum autem non mutandum nesciebam. omnibus rebus perlectis (et auditis ) ad hanc conclusionem veni: recitatio poematum a prosae nihil differt, nisi quod illa rhythmum firmum habet, qui ab iis, quibus lingua Latina sermo patruus erat, recte sentiebatur.

confitear autem oportet, mea, cum ipse poemata componam, non magni interesse, quibus locis caesurae futurae sint; idque propterea, quod res,
ut supra scripseram, mihi quidem satis difficilis est. a, utinam viverent poetae antiqui!!!

quod tu, Saltator, in discplina facere soles, vehementer laudo, praeterea comparatio poesis antiquae cum musica "rap" aptissima mihi videtur; nihilominus te nullas celebrationes dithyrambicas in ludis agere spero!

valete!

Lucius Fabio s.d.

Confundi naturaliter accidit, amice, sententia mea, quod ad accentus mutandos attinet. Exempli gratia, apud Italos (etiam magistrum meum mactissimum qui me iuuit magnopere cum Florentiae studerem) accentus uerborum mutant, ut accentus semper in prima syllaba pedis cadant(!). Quod uersus prorsus foedos efficit, secundum me! nec naturaliter auditur nec recte. Sic faciunt, quod difficilius est longitudines syllabarum respicere quam accentum mutare (apud eos, saltem). Fortasse et magister tuus sic fecit. Caue ne eum corrigas!

Vale,
Die Mercurii ex Bethlehem urbe a.d. XIII kal. Mai.

M. Favonius sodalibus rerum metricarum studiosissimis sal.

W. Sidney Allen, professor Cantabrigiensis, utilissimum composuit librum, qui inscribitur „Vox Latina“ (ed. II, Cantabrigiae 1978). Cuius in fine reperitur caput, quod ad quaestionem in prioribus epistulis propositam pertinet: „Accent and quantity in classical verse“ (p. 92-94).

Sidney hoc utitur exemplo, ut, quae exsistat quaestio, facile intellegatur:

[color=blue]índe tóro páter Aen

Marcus Favonius wrote:
[...]

Hoc autem loco exoritur quaestio, utri rhythmo in versibus legendis parere nos oporteat. Mihi quidem maxime probatur, quid W. Sidney Allen cautissime scripserit: „... the choice must probably remain, as it may always have been, a matter of individual taste“, id est „ad suum cuique arbitrium versus legere licet“. Nonne vere est locutus?

Fabius Crassus Marco Favonio s. p. d.

equidem sic sentio: textus cuiuscumque generis ac cuiusvis linguae ita recitandus est, ut reique linguaeque par est. incommode autem accidit, quod perpauci sunt nostra aetate, qui Latine loquantur. ex quo sequitur, ut vero sensu linguae absente praecipue in versibus legendis rationibus quasi fictis - ne dicam falsis - utamur, ut rhythmus nobis perspicuus fiat.

cum nonnulla mente agitaverim, versus ut Ov. met. 6, 369, si scandantur, vel pessime depravari arbitror; praeterea caesuras minime neglegendas:

"'aeternum stagno' dixit 'vivatis in isto.'"

(in fabula de agrestibus Lyciis scurrillima, qui propter insolentiam erga Latonam deam ab ipsa in ranas vertuntur)

vale!

Pippinus omnibus optimis sodalibus s.d.p.

gaudio afficior non parvo, Luci Eques, Fabi Crasse ceterique, quod problema pronuntiationis latinae vocis tam multa lucidaque responsa eliciat! prudenter citas, Marce Favoni, illam Sydnei Allenii de versibus praesertim hexametricis sententiam „ad suum cuique arbitrium versus legere licet“. non est penes nos leges imponere hominibus contemporaneis linguas mortuas pronuntiantibus! hoc tamen dicam, non ita verisimile mihi videtur, romanos antiquos versus pronuntiavisse per ictus illos fortes, quibus accentus naturales verborum nec non systema brevium et longarum syllabarum franguntur.

versus e.g. hexametricus rhythmum prosaicis accentibus consentaneum rarissime habet. Vergilius autem in Bucolicis suis semel (VII.33), "Sinum lactis", inquit, "et haec te liba, Priape, quot annis" quae linea per ictus pronuntiari licet sine corruptione legum pronuntiationis prosaicae. solvitur enim:

Sínum láctis et háec te líba, Priápe, quot ánnis

multo autem saepius legimus e.g. (Buc. I.1-5):

"Títyre, tú pátulae | r

Lucius Pippino omnibusque sodalibus optimis s.d.p.

Disertissime mi Pippine, bene notas auctores antiquos accento rhythmoque usos esse ut effectus praecipuos sonarent. Descripsisti illos uersus Vergilianos quibus optime uidemus magistrum poetarum ipsum accentibus perraro in syllabis grauibus (seu "longis") prima parte uersus hexametrici acui siuisse, sed prope semper altera uersus parte syllabas graues cum accentibus adhibebat. Sic est meter eius heroicus. Dum Ouidius† (cui Aprutium fuit patria et ei et auis meis, de quo fabulor nulla causa bona sed bellulae nouitatis ) sic rarissime uersibus suis fecit, stylo enim alio usus est.

Vale atque ualete,
Die Iouis ex Bethlehem a.d. XII kal. Mai.
_________________
†Ecce imago quam cum Sulmonis a.d. IV kalendas Ianuarias essem Ouidii nostri feci:
http://www.lehigh.edu/~lar2/OVIDIVS_statua.jpg