by Marcus Favonius on Mart 09 Aug, 2005 17.27
M. Favonius contentionis praesidi sociisque s.
In certamen nunc descendit egregium par rerum scriptorum, Livius et Tacitus. Optime quidem, sed uter utri anteponendus? O quaestionem perdifficilem! Cum vero in disputatione ludicra versemur, equidem, ne nimis cogitando persando dubitando excrucier, narrans quam via ac ratione procedens, quid sentiam, dicere malim.
Ac primum quidem, quod ad T. LIVIUM attinet, me ‚lactea ubertate’ eius, ut ait Quintilianus, ad legendum allici confiteor. Etiam haec Quintiliani verba mihi valde probantur: „nec indignetur sibi Herodotus aequari Titum Livium, cum in narrando mirae iocunditatis clarissimique candoris, tum in contionibus supra quam enarrari potest eloquentem: ita quae dicuntur omnia cum rebus, tum personis accommodata sunt: adfectus quidem, praecipueque eos, qui sunt dulciores, ut parcissime dicam, nemo historicorum commendavit magis“ (inst. or. 10, 1, 32; 101).
Deinde, quid Livius de priscorum Romanorum virtute ac moribus narraverit, maximi facio ducens hercle pro nihilo, utrum verum sit an fictum; mirum enim in modum scriptor Patavinus videtur arguere, quanta vis atque auctoritas in his insit Ennii verbis: „Moribus antiquis res stat Romana virisque“. Quae – mutatis scilicet mutandis – hodie quoque valere reor: Nonne etiam rem nostram integris stare oportet moribus viris mulieribus? Ne longus sim, pauca admodum exempla. Admiratione dignos imprimis hos puto viros mulieresque: Cloelia virgo (2, 13); Coriolanus et Veturia, eius mater (2, 33 - 44); Scipio Africanus (pugna ad Cannas commissa: 22, 53; deque eius magnitudine animi Carthagine Nova expugnata: 26, 49); Cato Censorius (34, 1sqq.: de abroganda lege Oppia); L. Aemilius Paullus (de eius humanitate animique altitudine: 45, 7; 45, 40sq.).
Postremo a T. Livio, quippe qui „mirae facundiae“ sit vir (Quint. inst. or. 8, 1, 3), bene ad Latine scribendum nos instrui posse puto.
Attamen CORNELIO TACITO suffragor, idque imprimis privatis de causis.
In colonia enim Agrippinensi, quae nostris temporibus uno solo vocabulo Colonia appellatur, puerili iam aetate aliquot verba Taciti cognovi atque ea ad patriam meam pertinentia. Quae insculpta sunt in puteali, quod Lupa Capitolina ornatum media in urbe reliquiis muri Romani astructum est: „Sed Agrippina, quo vim suam sociis quoque nationibus ostentaret, in oppidum Ubiorum, in quo in genita erat, veteranos coloniamque deduci impetrat, cui nomen inditum e vocabulo ipsius. ac forte acciderat, ut eam gentem Rhenum transgressum avus Agrippa in fidem acciperet“ (ann. 12, 27). Quam inscriptionem, linguae Latinae quamvis illo tempore parum peritus essem, tantopere admiratus sum, ut Taciti Annales, Germanice scilicet redditos, in manus sumerem. Quo facto stupor me invasit; nam Tacitum, clarissimum rerum scriptorem Romanum, patriae meae mentionem fecisse intellexi. Cum vero ad litterarum Latinarum studium me contulissem, in ipsa opera eius penitus me immersi. Ex eo tempore praestans eius in scribendo ingenium, verborum vim ingentem ingeniosamque eorum structuram maximi aestimo. Deque eximia Taciti brevitate Quintilianum, si eam cognosset, eisdem fere verbis usurum fuisse suspicor quibus de Sallustio: "brevitas, qua nihil apud aures vacuas atque eruditas potest esse perfectius" (inst. or. 10, 1, 32). Quod vero ad res gestas ab eo exhibitas attinet, imprimis egregie facta Germanici maxima me imbuerunt admiratione. In primo Annalium (60sqq.) legimus eum adisse saltum Teutoburgiensem, ut cladis Varianae reliquias viseret et ‚solveret suprema militibus ducique’. Quam sublimiter Tacitus rem visu dictu auditu horribilem expresserit atque effinxerit, ex his apparet verbis: „Prima Vari castra lato ambitu et dimensis principiis trium legionum manus ostentabant; dein semiruto vallo, humili fossa accisae iam reliquiae consedisse intellegebantur; medio campi albentia ossa, ut fugerant, ut restiterant, disiecta vel aggerata. adiacebant fragmina telorum equorumque artus, simul truncis arborum antefixa ora“: ora hominum! summus terror! Nonne politissima verborum arte Tacitus quasi tabulam perfecit, qua terribilior pingi nulla potest? Etiam narratione caedis Annaei Senecae sane quam commotus sum (ann. 15, 60sqq., imprimis 63). Neque praetereundum esse censeo, quid Tacitus subtiliter de fato disseruerit (6, 22): „Sed mihi ... in incerto iudicium est, fatone res mortalium et necessitate immutabli an forte volvantur. Quippe sapientissimos veterum, quique sectam eorum aemulantur, diversos reperias, ac multis insitam opinionem non initia nostri, non finem, non denique homines dis curae; ideo creberrime tristia in bonos, laeta apud deteriores esse.“ Quibus verbis perpensis quis nostrum est, quin ingenti afficiatur sollicitudine? Ceterum explicem scio oportere, qua mente ac voluntate Tacitus ad scribendum se contulerit; sed eum laborem – pace vestra dixerim – historicis concedo.
Haec ergo habui, de Tacito quae scriberem. Nescio an in narrando modum excesserim; quod oro vos benevole ignoscatis.
Optime valete. V Idus Augustas. Crefeldiæ.