YLE Colloquia Latina

Ericus Michaeli s.d.
Quaeris a me, â€

..

M. Favonius Ursinus sodalibus, imprimis amicis suis Italicis sal.

Diu multumque deliberanti mihi, quonam modo nomen „Dante Alighieri“ Latine in casus declinari oporteat, nondum stat sententia. Ad manum hanc habeo editionem: „Dantis Alagherii opera omnia“ ( 2 vol., Lipsiae 1921).

Nominativus:
Prorsus nescio utrum "Dantes Alagherius" dici oporteat an "Dantes Alagherii".
Nominativus "Dantes Alagherii": cf. „De aqua et terra“: „Universis et singulis praesentes litteras inspecturis, Dantes Alagherii de Florentia, inter vere philosophantes minimus...“, vol. II p. 435.

Genetivus: „Dantis Alagherii“ (v.s.)

Dativus: „Danti Alagherii“: cf. „Ecloga I / Ioannes de Virgilio Danti Alagherii“, vol.II p.293.

Accusativus: „Dantem Alagherium“: cf. „De aqua et terra“, „....per Dantem Alagherium“, vol. II p. 435.

Ablativus: ?

Res lucem videtur desiderare.

Valete.

Pr. Non. Dec. Ex Cornicum Campo.

Marco sd

Verba tua, lectissime, illiud initium Comoediae nostri Maximi Poetae in mentem revocarunt: "Incipit comoedia Dantis Alagherii, florentini natione, non moribus", quibu revocatis lexico inspecto nominativum effecte "Dantes" esse repperi: quare non dubito quin declinatio a te descripta vere recta sit, at cur de ablativo dubitandum sit? Nam omisso signum interrogantis supposuisti: quare non intellego: quin "Dante" sit

Ad Alagherii/Alagherium

De hac quaestione (non de casu, sed de re) Iosephus Foscarini in libro qui "De lingua Etruscorum" inscribitur tractat: in eo opere amplis argumentis et exemplis pleraque cognomina italica in "i" desinere qua genetivis nominum paternorum IIae decl.is orta docet*: quapropter, quando lingua latina item in nomina gentium agebat non genetivo, sed desinentia generis usa (-ius/a -> Tull:ius = Tulli suboles, Iul:ius -> Iuli suboles etc), et Alagherii (magis latinitati vulgari parens) et Alagherium (magis latinitati antiquae parens) dicere rectum dixerim, cum Dantes amore pariter "classicae" et vulgaris eloquentiae micaret.
---
Nos autem, qua latinitatis in orbe fovendae studiosi, unum systema in omnes linguas modernas pollens eligere debemus verba vernacula in latinum vertendi, quo quam optime intellegi possint et quam minime polluantur: si enim eadem ratione, qua Alagherium dicimus, in James Joyce utamur, nomen gentis eius foedissime pollutum maneat (Joycius?) ut et latino et hibernico sermoni valde displiceat. Sequamur igitur consuetudinem Ecclesiae Romanae (quae, obiter dictum, unica est natio quae sibi linguam latinam antiquam vernaculam iure nuncupat), ut nominibu latine versis nomina gentium immutata restent. Ergo, Iacobus Joyce (cognomine hibernice pronuntiato).
Vos quid censetis?

Valete mihi.

*vg: "Viviani" = Viviani filius/a; "Vittori" = Victorii filius/a; "Giuliani, Zuliani" = Iuliani filius; Foscarini = Foscarini? Fuscarini? filius etc.

Marcus Rhumaki grammatico Tusco doctissimo s.p.d.

Maximas gratias tibi ago, optime mi Rhumak, quod rem tam dilucide explanasti, ut luce non iam carere videatur. Quod ad ablativum a me omissum attinet, hoc addere velim: pro certo quidem habebam esse „Dante“, neque vero ullum locum inveneram, quo „Dante Alagherii“ vel „Dante Alagherio“ scriptum apparebat.

Duo ergo videntur esse paradigmata, quorum alterum ad sermonem vulgarem (1) pertinet, alterum in consuetudine est Latini sermonis (2):

(1)
N Dantes Alagherii
G Dantis Alagherii
D Danti Alagherii
Acc Dantem Alagherii
Abl Dante Alagherii

(2)
N Dantes Alagherius
G Dantis Alagherii
D Danti Alagherio
Acc Dantem Alagherium
Abl Dante Alagherio

Quod ad cetera pertinet, plane tecum consentio.

Optime vale.

Nonis Decembribus. Ex Rhenania inferiore.

Marco suo sd

Quam consuetudinem cognomina formandi ex genetivis, etiam apud vos gentes germanicas, mi Marce, ni fallor, pollere credo: nam plura vg cognomina britannica a genetivis et desinentia quae originem docet formata sunt: Jacob(s)son, Richard(s)son, = Jacob's son, Richard's son (Iacobi, Richardi [filius,a]), an fallor?

Iterum vale

Ita est, optime mi Rhumak, ut scribis. Ut exempla proferam (Anglice son = Germanice Sohn): Johnson < Ioannis filius; Willemsen < Gulielmi filius; Ottsen < Ottonis filius &c. Quae nomina orta esse constat a patronymicis. Cf. Russice: Fjodor Michailowitsch Dostojewskij: Michailo-witsch = Michaelis filius. Ceterum in Islandia etiamnunc scito esse patronymica; sunt quidem praenomina, sed desunt nomina gentilia. Exempli gratia: Sigrún Pálmadóttir = Sigrún Palmae filia (Anglice: daughter, Germanice: Tochter) / Þorvaldur Pálmason = Þorvaldur Palmae filius (Þ = th). Vale.

Ericus Palmén Agricolae, Rhumaki, Tiberi, Iuliae necnon ceteris rerum metricarum studiosis s.d.p.

Equidem disputationi, quae sub thematis AVGVRIVM (nuntii 6850, 6852, 6853) et DE UNIVERSALI CALEFACTU (nuntii 6874, 6878, 6888) de problemate ad mutam cum liquida pertinente orta est, intercedere velim simulque eam sub titulum DE REBUS GRAMMATICIS transferre, ut qui ad tale problema examinandum aptior sit locus.
Primum quidem quaedam adnotaverim ad nuntium Agricolae 6853, cuius summa, ni fallor, haec est: si muta cum liquida primam syllabam sequatur (sicut in adiectivo ’proprius’), illam primam syllabam necessario natura brevem esse neque ullo modo produci posse; sin autem e.g. secundam syllabam sequatur (sicut in substantivis ’latebra’ et ’tenebrae’), syllabam produci licere. Ubinam gentium istam regulam repperisti, Agricola? Si poetae Romani eam sequerentur, ipsum pseudonymum tuum a poesi epica omnino excluderetur, quia e tribus primis syllabis eius (a-gri-co) tribrachys a versu hexametro omnino alienus nasceretur. Quid? An lapsum metricum admiserunt Lucretius et Vergilius et Horatius scribentes: â€

Agricola Eirico salutem

ego hoc neque dixi neque dicere ausim, praesertim cum quid de rebus metricis sciam mea carmina testantur; dixi tantum non oportere bonos poetas verbum proprius quasi dactylum scribere. Ceterum doceas discipulos tuos si quos habes

Agricolae ceterisque spd

Ne ego quidem, ut iam tibi dixi, regulam illam inveni: nam in situ quem tibi indicavi visitandum ea una regula patuit, vocales ante mutam liquidamque produci licere: vero omnes istas requisitiones per bibliothecas, quas tu, Erice, et tu, Iulia, doctissimi, faciendi in corde habetis, facere non possum, quia alii materiei praecipue studeo: quare non possum quin me doctioribu credam: inter quos TE, Agricola, numero: sed TE, Agricola, quin moneam non possum, ne regulas cum stylo confundas: alterum sunt regulae, quis non obtemperans poeta nil est; alterum est stylus certus et datus, vg alexandrinus, quem tu ut video strictissime sequeris, cui siquis non obtemperat haud eum poetam/triam negare, sed poetam alexandrinum negare licet.
Quod mi in mentem revocavit illam dissertionem nostram de verbo pentamentrum in disticho cludenti, utrum necessario duarum sullabarum constaret, ut apud Ovidium semper fit, an etiam, ut apud Martialem et seriores, plurum, sine caesura post priorem brevem secundi dactuli. Et tunc quidem te exoravi in me minus scientem, ne (repetitia iuvant) regulas cum stylo confunderes: hoc sodes usque abstineas, doctissime et dilicatissime, ne ei, qui te minus periti sunt, cum totam rem more tuo non dominentur, per vias obscuras et interdictiones obscurissimas vagari cogantur!

Vale(te)

Marcus Agricolae, Erico, Iuliae, Rhumaki, Tiberique ceterisque amicis carissimis sal.

Quod ad adiectivum „pătrius, a, um“ attinet, legite quaeso hos Lucretii versus (vv. 3, 9s.):

tu, pater, es rerum inventor, tu patria nobis
suppeditas praecepta...

„patria“ hoc ipso loco: – v v (dactylus)!

Valete.

Recte dicis sed nemo post Vergilum Lucretium imitaturus fuit

Fuit: quin sit? Lucretius bene vincit.

Lucretium non imitamur, tantum legimus

Marcus amicis suis honoratissimis sal.

Iulia scripsit:

Quaecumque a proavis tibi sunt commissa benignis,
compara ut illa tibi propria possideas!

Me cum Iulia stare scitote, amici carissimi. Equidem, quod ad pentametrum attinet, verborum ordinem a Iulia ingeniose excogitatum esse censeo:

compara ut.............................................possideas
...................illa......................propria..................
..............................tibi.......................................

1) Ordo aequalis et congruens: „tibi“ in medio positum.
2) Allitteratio: Propria Possideas.
3) Pentametri pars posterior: „propria“: tres syllabae > „possideas“: quattuor syllabae.
4) „propria“: - v v (dactylus); ut apud Lucretium (3, 9) „patria“ (n. pl.), ita apud Iuliam „propria“ (n. pl.); „pro“ syllabam positione quae vocatur debili productam a legibus metricis abhorrere nego.
5) In pentametri fine: „ās“ syllaba natura producta: possideās.

Optime valete.

IV K. Ian. Ex Cornicum Campo.