YLE Colloquia Latina

Responsuris spd

Aliquot ante annos nescio ubi legi de novatore quodam, cuius nomen non memini, qui Augusto regnante proposuit, ut sicut consonantes geminatae geminata littera redderentur, ita etiam vocales productae eodem instrumento describerentur: quodsi propositum eius successisset, "noos nunc latiinam linguam haac ratioone scriibereemus". Quod Augusto, ut puto, displicuit. Numquis vestrum, docte Marce docteque Erice, vel quicumque alius qui hanc epistulam legat, quis ille novator esset meminit?

Gratias ago, carissimi sodales.
Valete.

Phlebas Rhumaki salutem

de novatore nescio, sed (pauca) exempla inveni:

Grabinschrift (Sullanische Zeit):

...
(h)aec, quae me faato
praecessit corpore
casto
...

...
ree fuit ee vero plus
superaque parens septem
me naatam
...

Ü: Warmington 22 ff.; Geist Nr. 30

Ehreninschrift aus Korinth (102 v. Chr.):

Noscite rem ut famaa facta feramus virei (= viri) (metrisch: Pentameter)

Ü: Warmington 132 ff.; Courtney Nr. 15 (Komm. 231 ff.)

Grabinschrift in Saturniern (wohl drittes Viertel 2. Jh. v. Chr.):

Hoc est factum monumentum | Maarco Caicilio. |
Hospes, gratum est, quom apud | meas restitistei (restitisti) seedes: |
Bene rem geras et valeas, | dormias sine qura.

Ü: Warmington 132 ff.; Courtney Nr. 8 (Komm. 214 f.); Kruschnitz 161 ff.

Aus der sententia Minuciorum (117 v. Chr.) über die Grenzen der Genuates
und der Veturii:

( . . . ) neque satis facient arbitratuu Genuatium

Ü: Warmington 262 ff.

Vale

Mille gratias tibi ago, urbanissime sodalis! Fragmenta a te relata maximo usui erunt.

Vale quam plurimum

Marcus Phlebae et Rhumaki s.p.d.
Nescio an operae sit pretium legere R. Lazzeroni, La "geminatio vocalium" nelle iscrizioni latine, Annali ... Pisa, 25 (1956) pp. 124sqq. W. Sidney Allen (Vox Latina, ed. IIa, Cantabrigiae 1978, p. 64) scribit:

The first such device was to write long vowels ... double. The institution of this as a standard practice is attributed to Accius, who had presumably adopted it from Oscan, where it is common. Thus, for example, paastores (132 B.C.) leege, iuus (81 B.C.); the inscriptional examples in fact cover roughly the period 135 to 75 B.C., except in the case of uu, which continues to be used, especially in the fourth-declensional forms (e.g. lacuus), and is occasionally found even in MSS. Except for this, the practice does not long survive the death of Accius.

Curate ut valeatis. A. d. III Non. Dec.

Salve Marce et Phlebas.

Diligentia vestra me impellit, ut patientia vestra meis dubiis abutar, qua de causa excusatum oro me habeatis: si mihi respondere non vacatis, non infendar.
In iis exemplis quae rettulistis non semper, ubi desideratur, littera vocalis geminata apparet, sed videtur non plus quam semel in verbo usurpari posse: "paastores" et non "paastoorees", "seedes" et non "seedees", etc. Plerumque illic geminatam habemus, ubi et productio et accentus convergunt: nam, quod semel in verbo geminata scribi possit, hoc cum accentu commune habet, qui unus in uno quoque verbo incidit: "faato", "ree", "naatam", "Maarco", "seedes"... Plerumque, sed non semper: nam non sic habet in "arbitratuu", "famaa", "paastores"... Cur? Quam legem, opinione vestra, consuetudo haec sequitur? Quando, opinione vestra, geminatio aberrat accentu? An omnino nil est geminationi cum accentu? Et si ita est, quando igitur geminatam scribenda erat, quando minus?

Grates ago responsuris
Valete

Equidem, optime Rhumak, hoc ipso tempore prorsus nescio quid respondeam. Forsitan geminationem quae vocatur vocalium comparari licet cum apicis usu (cf. Monumentum Ancyranum). Quid Lazzeroni ille scripsit? Cuius enim adhuc non legi commentariolum.

Addendum.
Quod ad vocalium geminationem et apicem pertinet, doctissime Rhumak, lege quaeso Quint. inst. 1, 4, 10, quem locum iam dudum tibi notum esse auguror.

Phlebas Marco Rhumaki sodalibusque omnibus salutem

Questiones propositae et observationes vestrae duas hypotheses ostendunt:

a.Oscorum hypothesis (Lazzeroni): Geminationes vocalium in regionibus Oscorum inventae sunt, dialecti Oscorum geminatione utebantur, ergo geminatio nihl nisi reminiscentia dialectorum. (1)

b. Reformationis hypothesis (Ritschl): Accius poeta (70 a.C. – 84 a.C. circa) geminationem proposuisse ad prolationis stabilitatem. Tempus geminationum a Ritschl inventarum cum vita Accii congruit. (2)

Finaliter scriptum inveni, in quo de evidentia geminationis in Africa septemtrionali tractant:

P( ublius) Attius P( ubli) f(ilius) Vaarus, leg( atus) propr( aetore), / C (aius) Considius
C(ai) f(ilius) Longus, leg(atus) propr(aetore), / murum, turres, posteicuus / fossam
faciundum coer(averunt)./ T(itus) Tettius T(iti) f(ilius) Vel(ina tribu) praefectus.

L'iscrizione è databile al 48-46 a.C., per la menzione dei due legati propraetore, P.
Attius Varus e C. Considius Longus, noti dalle fonti letterarie. (3)

Inscriptio ista cum hypothesibus non congruit:

a. Africa Septemptrionalis super quingenti milia ab terra Oscorum distat

b. Inscriptio circa quadraginta annos post mortem Acci exarata

Quid censetis?

Valete quam optume.

Ex Biandrono a.d. MMXI

---------------------

1) R. Lazzeroni, La geminatio uocalium nelle iscrizioni latine, in Annali della Scuola Superiore di Pisa, 1956, p. 124.
2) Fr. Ritschl, Opuscula philologica, I-V, Leipzig 1866-79, I, p. 142 sgg.
3) Zucca, Raimondo (1996) Inscriptiones latinae liberae rei publicae Africae, Sardiniae et Corsicae. In: L'Africa romana: atti dell'11. Convegno di studio, 15-18 dicembre 1994, Cartagine, Tunisia. Sassari, Editrice Il torchietto. V. 3, p. 1425-1489. (Pubblicazioni del Dipartimento di Storia dell'Università di Sassari, 28.3).

Phlebae spd

Non solius, amice, Oscae gentis esse geminare vocales nescio an Lazzeroni, cuius opus necdum per interrete repperi, docuerit, sed si ita dicit, non fecisse videtur: memini enim Anconem visens Picenae scripturae monumenta me legisse, in quibus nonnullae vocalium vel apicatae vel geminatae parebant: quarum quae persaepe geminabatur I erat. ergo et Picenae scripturae hoc proprium est.
Quantum ad inscriptionem Africanam, puto nos idem documentum legisse, quod ego per interrete aliquot ante dies inveni. Nescio quid dicam: nec credo ab Oscis tantum Romanos hanc consuetudinem mutuasse, nec credo Africae proprium hunc fuisse usum. Cum autem epigraphiae graecae studebam, nullum documentum graece exaratum apud enchiridion meum, Guarducci, "Epigrafia greca", repperi, in quo vocales productae bis continuo scriberentur: ergo forsitan hoc iure dici potest, usum fuisse hunc Italorum proprium, quem usum cum non observarent ii ipsi, a quibus Romani alphabetum graecum mutuasse feruntur, dico scilicet Etruscos, oriri videtur ab aliquo elemento particulari prosodiae latinae et linguarum, quae latinae proximae essent, ut quae et Osca sit, quantum scio: ergo aliquid et dissimile a prosodia graeca et ab etrusca, et ab omnibus his, quae latinae non sint vel huic cognatae.
Quod fieri potest, conferamus et comparemus elementa: non omnes vocales, quantum lego, geminari potest: nusquam nuncusque legi O vel I geminatas, sed A (Vaarus), E (ree), U (posteicuus): econtra, I productae signum falsa quae dicitur diphthongatio est: "postEIcuus", O productae autem nulla signa repperi: quin et *postiicuus? quin et *proopr(aetoore)? Quibus quaestionibus siquis vestrum responsum dare valet vel usquam reperit, credo aliquid magni momenti ad dubia solvenda nos habere: ego mente revolvo et ad mentem venit Iaponenses ut O productam scribant OU scribere solere, quod et Graeci fecisse feruntur, cum scriberent e.g. "topou" < *topoo < topoio, "huius loci": quod significat vocalem et productam et minus apertam quam prior eiusdem verbi: "tOpou". Ergo forsitan quaestio in apertura labii, prout maior esset necne, solvenda est: si vocalis labiis constrictis proferebatur, velut in "finis" (ital. "fIne"), ergo diphthongari debebat, "feinis", sin apertioribus labiis, ut in "cista" (ital. "cEsta"), non diphthongata. Si autem vocalis producta erat, sed non constrictis labiis prolata, vel geminabatur (Vaarus), vel non geminabatur (propr[aetore]), quasi correpta esset: hoc dici potest: si vocalis producta a correpta differebat nonnisi quantitate et non etiam apertura labii in proferendo ("fama" > ital. fama; "ama" > ital. ama), vocalis geminabatur, ut lector differentiam quantitatis notaret; sin productio aperturam gignebat ("novus" > ital. "nuòvo"; "praetor" > ital "pretore") lector facilius verbum a verbo discernebat, maiorem minoremve aperturam in mente legendo audiens, ergo geminatione non egebat ad recognoscendam vocalis qualitatem et verbi potestatem. Forsitan hoc dici potest, sed et E et U productae geminabantur, cum apertura differrent (venit > viène; cena > céna; uva > uva; luscus > losco), et I diphthongabatur, cum apertura differet (et ergo secundum quod diximus signaculo scriptorio non egebat). Confiteor me nescire quomodo quaestio solvatur: forsitan aliqua elementa non quadrant prout quantopere et diachronice et diatopice, ut nunc glottologi dicere solent, prolationes different. Quid censetis?