YLE Colloquia Latina

Omnibus salutem,
nunc opera Thomae Aquinae Sancti legebam, Summam Theologiae et in articulo primo intermittere debeo, non inveniebam quoddem verbum,-nescio cur in vocubulario non positum-, ex declinatione III.

(...) 2. Praeterea, doctrina non potest esse nisi de ente, nihil enim scitur nisi verum, quod cum ente convertitur. (...) Summa Theologiae S. Thomas Aquinas

Sententiam intellego, sed hoc verbum...
Ente...entibus...
Quid scio?
Scio id nomen substantivum esse.
Scio declinatione III. esse.
Et constat suffixa pluria in hac declinatione fieri potest.
Sed quid nescio?
Quid est suffixum eius in nominativo casu.
Quae significatio verbum haberi?
Responsis multas gratias!

Ens, entis (n.) est participium praesens a verbo sum, cf. τὸ ὄν, ὄντος ab εἰμι. Significatio igitur fuerit aperta per se, sunt enim in linguis modernis verba similia.

Oh, tibi multas gratias ago!

responsa tua ago multas gratias, nam a te verbum nominativo singulare scitur, sic significationem quaerere possum.

Marcus Martino sal.
Hoc mihi liceat addere: Priscianus grammaticus “ens” participium a Caesare quidem formatum esse scribit (cf. ab-sens, prae-sens), neque vero apud veteres erat in usu. Seneca verbum Latinum par Graeco quaerens in epistula LVIII: “…τὁ ὄν [tò ón] … posse sic transferri, ut dicam ‘quod est’”. Constat autem voce entis philosophos qui vocantur scholasticos usos esse frequentissime. Maximi apud eos est momenti intellegere, quid intersit inter ens et essentiam.
Vale. Pr. Id. Ian. Ex Rhenania nivibus obruta.

Participium sens, quod apud composita a Marco Favonio citata invenitur, antiquissima formatio Indoeuropaea esse videtur, quae vero a stirpe es- in zerogradu, sicut verbum dens a strirpe ed-, derivata est. Ens, ut opinor, postea ex analogia formatum est, ut translatio termini Graeci fieret.

Marcus Andreae Martinoque s. d. p.
Prorsus consentio tecum, Andrea. Nescio an operae sit pretium etiam legere, quid Quintilianus scripserit in Institutionis Oratoriae octavo (3, 33): multa ex Graeco formata nova ac plurima a Verginio Rufo, quorum dura quaedam admodum videntur, ut “queens” et “essentia”: quae cur tanto opere aspernemur nihil video, nisi quod iniqui iudices adversus nos sumus ideoque paupertate sermonis laboramus (cf. 2, 14, 2).
Valete. Id. Ian.

Marco Andraeque salutem,

multas gratias ago responsis!

Marco Martino Andreaeque spd

Martini quaestionibus eam unam addiderim, cum videam Marcumque Andreamque morphologia sat eruditiores: cur si dico me praeesse dico me praesentem, sin abesse absentem, sed si esse entem nec *sentem? Et si de ente loquimur, cur de essentia nec de *entia, vel quin de *essente loquimur, cum de essentia loquamur? Haec siquis mihi explanare valuerit, gratias multas agam, quandoquidem ex tempore gymnasii talia mecum ipso dubia volvo!!

Valete.

Manens dum respondeatis mihimet explanare sic conatus sum: dicitote an errem necne: cum prius participia composita quam participium simplex usitata fuissent, putaverim antiquitus esse posse abs-ens et prae-ens; omnia autem ambigua nata esse a verbo absentis, cuius nativus latine loquens duplicem divisionem facere poterat: et abs-ens et ab-sens, cum et ab et abs praepositiones latinas habeamus et cum pariter ens videatur iustum fieri a vocibus "es", "est" "estis", et pariter sens a vocibus "sum", "sumus", "sunt": hac de causa (ob usitatiorem formam "ab" quam "abs") forma -sens praestitit, ergo eadem forma etiam in verbum praeesse confluxit et in loco praeentis praesens habitum est: cum autem latina sapientia erudita a graeca est et coepit egere participio verbi esse ut graecos imitaretur, cum praeverbia deessent, voces E vocali incipientes ad aurem loquentis praestiterunt (es, est, estis, eram, ero, essem) qua multo plures formis consonanti S incipientibus, ergo ens pro sente habitum est. Minus autem intellego, si modo hucusque iusta via processi, quin entia pro essentia habita sit, cum omnis analogia linguae latinae sine dubio entiam essentia maluisset: nam ab arrogando arrogantia et non *arrogarentia est. Et haec autem difficultas a principio alternato verbi orta mi videtur, ut, ne nimis dubio ab alternantia vocalis principii inducto intricarentur, omnes difficultates se sibi sustulisse viderentur totum simul ut ita dicam, vocabulo linguistarum usus, corpus phonicum verbi usurpantes ut pervenirent ad "essentiam". Quid vobis videtur?

Valete.

Marcus Rhumaki s.d.p.
O di immortales: rem adhuc, quod sciam, minime enodatam attigisti. Bene, videamus! Quam paucissimis haec:
Sunt qui ita dicant: ens (ent-is) participium Latinum par esse Dorico ἔνς (< ἔ-ντ-ς) comparandumque cum participiis abs-ens et praes-ens.
Contra alii: illa participia esse diducenda in ab-sens et prae-sens, nam et scribi oportere con-sens (< cum + sens); pertinere ad Consentes sive Complices qui dicuntur Deos (cf. Varro in octavo De Lingua Latina 70sq. et in primo Rerum Rusticarum 1, 4) et sens participium ortum esse ex (e)s- + -nt-.
Quod vero ad vocem essentiae attinet, omisso, quid Seneca in epistula duodesexagesima (§ 6) scripserit, oro te legas Sidonii Apollinaris praefationem carminis quarti decimi (§ 4):

Lecturus es hic etiam novum verbum, id est essentiam; sed scias hoc ipsum dixisse Ciceronem; nam essentiam nec non et indoloriam nominavit, addens: “licet enim novis rebus nova nomina imponere”; et recte dixit. Nam sicut ab eo quod est verbi gratia sapere et intellegere sapientiam et intellegentiam nominamus, regulariter et ab eo quod est esse essentiam non tacemus.

Bene vale et feliciter. XIX K. Feb. Ex Rhenania inferiore.

Aspectus synchronisticus merus facile in errorem inducere potest, quod formae vocis sum factae sunt modo, qui non iam aetate classica productivus erat, qua de causa non oportet oblivisci copulam omnino abnormem esse. Stirps copulae Indoeuropaeae *h1es- Latine es- fit, quae in singulari formas e-gradus *es-mi, *es-s et *es-ti, formas autem plurales in zerogradu *s-mos, *s-te, *s-ent producit. Postea ex analogia et aliis mutationibus tandem habemus formas familiares. Etiam participium praesens (-sens)formatum est ex stirpe s-. Analogia propter abs- non mihi videtur probabilis, quod abs- allomorphe est vocis ab, si in compositis iuxta litteras t, c, q incidit. Praeterea, si e stirpe es- formatum esset participium, certe non ens sed **esens denique **erens propter rhotacismum esset.

Formationes sicut essentia (pro sentia, cf. praesentia) et ens quae non paradigmata vetera sequuntur etiam in aliis linguis inveniuntur. Exempli gratia Anglice forma pluralis vocis foot est feet, hand autem in plurali non hend sed hands est (cf. Goth. fotus, fotjus et handus, handjus, in quibus j, causa i-mutationis, apparet); sunt causativa verba sicut full - fill, sit - set, doom - deem, nihilo minus dull - dull, quod suffixum antiquum (quod i-mutationem effecit) non iam in usu est.

Spero has nugas usui esse!

Andreae salutem,
esne linguisticus?

atque gratias ago multas vobis, Rhumaki, Marco Andreaeque.

Duos nuntios coniunxi. Andreas Moderator.

Philologiam Anglicam classicamque disco in Universitate Helsingiensi.

Andreae spd

verum est praefixum "abs" non alibi usurpari atque ante c, q, t: nihilominus unica ratio est per quam explicari possit duplex forma ab-sens et abs-ens > ens: idest si fingamus mente latine loquentem sibi se audire verbum absentis partibus compositum abs et entis visum esse, intellegamus cur denique forma entis nec potius forma sentis praestiterit. Ne obliviscamur quidem eam non minimi momenti rem, veram formam antiquam huius praepositionis esse abs, non a(b): haec potius ab illa nata excisa littera S forsan propter lenem nimis pronuntiatum huius phoni quem observare possumus in lingua latina si in fine verbi est. Haec enim praepositio graece est "aps" et servat fricativam alveolarem in cauda sua. Ceterum credo entis verbum neque a radice media -es neque a radice nulla -s oriri potuisse: dic an errem: radices nullae dant sonantes et sonantes latinae consonantem praecedentes resolvuntur in vocale U: *s°m > sum, *s°mus > sumus, *s°nt(i) > sunt: ergo si participium ortum esset a radice nulla fuisset *s°n(t)s > *suns, suntis. Sin a radice media *es- haberemus *esn(t)s > *esuns > eruns. Vtrimque haberemus: ex *sunte *sentem; ex *erunte *erentem, ut monuisti, agente analogia cum verbis II coniugationis: sed nulla radix verbi huius ferre potuisset formam entis: nec ex *s- nec ex *es-. Ergo quaestio manet, quia nulla forma radicis verbi eam ferre quit: dixisti: postea ex analogia et variis mutationibus habemus formas familiares. At quippe in illo "postea" est dubium meum et ratio unde hunc quaesitum posui: unde, ex formis rectis vel saltem exspectatis, ut *suns et *esuns habuimus (et per quam analogiam vel qua mutatione?) formam praesentem, sive "ens"? In hoc est quaestio. Forsan plusculum mi persuadent quae Marcus suasit, sive imitationem illam ex forma dorica "ens, entos", nisi ob alia, ob hoc saltem, quod constat participii verbi "sum" habendi necessitatem ortam esse ab exemplo philosophiae, et per philosophiam linguae, Graecae.

Valete