YLE Colloquia Latina

salvi sitis, sodales

rogo vos omnes, quis est cui antiquorum scriptorum maxime favetis propter genus dicendi, velut Ciceroni, Tacito, Vergilio; et cur? vel nisi antiquorum, posteriorum latine aetatum. egomet malo Plautum legere, quoniam eius genus est simplex, brevis, haud longum ornatumque.

Salve Decurio!

Nollem componere versus cum verbis solutis.

In poetis, quem maxime diligo Catullus est. Quod verba modo simpliciora, modo rustica, modo cultissima et non raro desueta adhibet: ideo, quod non stylus unus mi placet, cui significatus subdantur, sed tot styli, quot significatus et passiones iubent. Ita mi videtur versificare Catullus. Sequitur eum Horatius propter sermonem elegantem, eurhythmiam et iucunditatem, qua res omnes leviter sed non insipide attingere quiebat. In versibus secli nostri aliquid medium horum duorum Neruda erat. In verbis solutis, Italo Calvino. Hi poetae secundum gustum meum maximo rerum et materierum sensu per verba abundant. Ceterum, gratus est Ovidius ille doctus musicaeque amicissimus. Martialis non displicet, at rudiusculus est.

In verbo soluto Ciceronem inter a te nominatos iucundissime lectito. Plautus non displicet: sat salax.

Vale

nunciam adsentio tibi sane Ciceronem esse inter optumos, nisi ille optumus sit. saepius enim mecum librum de Officiis portabam, in quo non solum studia virtutis sed verum exempla maxima Graecorum Romanorumque praebentur. genus illius dicendi reor optumum quoque, sicut Quintilianus dixit, "consecutus ut Cicero iam non hominis nomen sed eloquentiae habeatur. hunc igitur spectemus, hoc propositum nobis sit exemplum, ille se profecisse sciat cui Cicero valde placebit" (Ins. Orat. 10.112). modus vero orationum illius est, ut credo, perfectus: correlativorum usus et membrorum mihi videtur nil nisi sublime.
solum recenter magis Plautus mihi refert... nescioquid... fere arbitror quod vere loqui volgo possit, id ego melius comprehendo (qua ratione Petronii sermonem dilexi idem). nosti, Catullus bene habetur mihi, sed de poetis ego colo Vergilium. nescioquid... in fine versus eius ictus dactyli metri saepius recte in syllaba, ubi accensus est, iacet. lubentius sonat. porro misereri possum omnino fata Aeneae, difficultatem eius vitae, quasi tragicam, atque aliquid sentiuntur ea tristia, quae Vergilius passus esset, per civila bella in versibus eius.

Rhumak Decurioni spd

Verum Vergilii Georgicarum excerpta, Aeneidis unum aut alterum librum quem scholae vulgariter vertendo et hexametro in sermone vulgari mantinendo delectatus sum lectitavi: non sum de eo admodum peritus, forsan quod illius hexametra paullulo nimis polita videntur: egomet rhythmis interdum ruptis et sine menda "impuris" gaudeo, qui compositione aliquarum consonantum et vocalium, quas Vergilius vitat, nascuntur. Ceterum hexametrum placet, et id metrum princeps esse non nego, sed metra quis utitur Catullus et neoteri, et Horatius, metra lyrica, aliquid musicae nostrae nonnihil similius efficiunt:

Hor: oo màgna Carthaagò probroosis / àltior ìtaliàe ruìnis: tarantella!
Cat: qu

recte dixisti, mi Rhumak. aliquantum Sallustium gaudeo, sed modo mavolo illas formas veteres, sicut -umus pro -imus, vel lubet pro libet. ut recordor, dicitur sonus esse ab Romanis grammaticis inter u et i in illisce locis; itaque subinde u scribo pro i littera, petens aliquid prisci.

Saturninus Rhumaki sal.
Quandoquidem te maxime Catullum diligare et Martialem rudiusculum esse dicis, respondere commotus sum.
Si quidem de numeris loqueris, non dissentio. Quis enim numeros Catulli politissimos esse negabit? Quod si de sale, Catullus, ut opinor, non ridere, sed solum deridere scit. An erro?
Gustum autem tuum non disputo; quem praestantissimum esse teneo; de quo nihilominus, ut identidem audire taedet, non disputandum est. Praeterea ignoscas mihi, utpote qui merus prouincialis barbarus sum; namque facere non possum quin surrisione plusquam derisione fruar. Hoc dicto,
sunt bona, sunt quaedam mediocria, sunt mala plura
quae legis hic; aliter non fit, Rhumak, Email.
Vale!

Rhumak Vettio Saturnino Decurionique spd

Nil difficile, mi Decurio, e verbis communibus formas priscas invenire: nam, ut graece casus dativi singulares in -aai, -ooi, -i (I et II decl. alpha et omega ambae longae, hiota subscriptum), ita latine sermo priscus -aai et -ooi (a et o iteratae quia longae) dicebat. Idem quod ad genetivus I decl.is, graece -as, -ees, latine prisce -aas (pater familiaas), itemque dativus plur. graece ais, ois, latine prisce -eis ambobus decl.bus. Multae "i" non modo in "u" sed saepe in "ei" vertendae, videlicet qui, quis, quid quei, queis, queid, osce pìs, pìd, graece tìs, tì; cui quoi (vd. Catulli "Quoi dono lepidum novum libellum", I), impf. -abam, ebam apam, epam, itidem fut. abo, ebo apo, epo (vd. "semunis alternei advocapit conctos" = semunes alterne advocabit cunctos, carmen saliare). Sed nolo te commorari rebus quas profecto iam nosti: tibi autem suadeo, si prisca verba te alliciunt, et simul ipsis historia sermonis, aliquibus aliis linguis italicis studere: harum potissime etruscae, faliscae, oscae. Praeterea hoc studium tuom vementer me condividere scito.

Ad tuas nunc quaestiones, mi Vetti. Martialem "rudiusculum" dixi non propter versus potiusquam significatus: nam in tribus metris quis utitur non semper politissimus est, sed hoc, ni fallor, ne Catullus quidem. Nam in endecasyllabo phaloecio, quo saepissime uterque utitur, quamquam duae primae syllabae longae sunt, prior cum accentu, altera priva: utrique saepe secundam reducunt:
Cat.
arida modo pumice expolitum
Mart.
plora si sapis o puella plora;
sed aspice hunc Catulli:
"Meas esse aliquid putare nugas", sed "meas" nonne pyrrhichius est? Atqui ille endecasyllabus spondaeo vel, ut supra relata, saltem trochaeo incipi deberet...
Utcumque non de versu loquebar, sed de sensu: Martialis multos mi cachinnos inciet, sed numquam lacrimas, annon?. Poetam ut perfectum dicam omnis passiones, non risum et alacritatem solas ingignat oportet
Catullus risum effusum suscitat (C. XV, XVI, XVII, XXI, XXV etc.), sacratissimam stomachationem in amores vel in potestates (C. XI, XXIX etc.); profusas lacrimas et quendam intimum dulcedinis sensum immanis (potissime C. XLV). In poetis secli nostri, Neruda eius simillimus videtur.

Valete

PS. Scito, Vetti, me quoque provincialem esse: nam in agro pomptino, XL circiter milia sub Roma distantem incolo civitatem Latinam, iam Littoriam vocatam. Hercle, amice, quid nobis? Caracalla omnibus civitatem concessit!

Decurio, Cansia ubi est?

Valete

M. Favonius s. d. Rhumaki ceterisque sodalibus verborum vetustissimorum studiosis.

Scripsisti, Rhumak optime: „Ceterom aps antiquiosupus uerbois noenu abhorreo, immo macsume placent!“ Per me quidem licet, sed SE praepositione vestustissima nonne efficitur, ut versus „petra hanc ruisse // se petra atque non ruens“ maiorem sublimitatem redolere videatur, quam ut ad aenigma puerile convertendum decora sit?

Quod vero generaliter ad verba vetusta attinet, legi oportet, quid Quintilianus in Institutionis Oratoriae octavo (cap. 3, §§ 24 - 30) scripserit. Verbis vetustis si uti velis, opus scito esse modo, ut nec crebra sint nec „ex ultimis tenebris repetenda“, Obsoleta quaevis et abiecta in Latine scribendo prorsus fugienda sunt, ne nimia affectatione singularis dictionis et inusitatae animum lectoris offendere videaris.
Ecce Quintiliani verba: „Satis est vetus ‚quaeso’: quid necesse est ‚quaiso’ dicere?“ – „nec minus noto Sallustius epigrammate incessitur:
et verba antiqui multum furate Catonis,
Crispe, Iugurthinae conditor historiae.
odiosa cura: nam et cuilibet facilis et hoc pessima, quod eius studiosus non verba rebus aptabit, sed res extrinsecus arcesset, quibus haec verba conveniant“ (l. c.).
Cf. etiam Cic. de orat. III 13, 49!

Nunc ad aedificium, quo Ara Pacis hoc ipso anno involutum est! De quo quid nuper censuerim, scripsi quidem in nuntiis # 4769 et 4771 (v. „Antiquitas Romana“ -> „De rebus archaeologicis“), sed Romae si essem ipse, aliis verbis me usurum fuisse suspicor.

Optime valete. Nonis Iuliis. Ex Rhenania inferiore.

Marcus Rhumaki ceterisque sodalibus metrorum studiosissimis s.

Ecce schema versus phalaecei sive hendecasyllabi (metrum phalaeceum < το Φαλαίκειον μέτρον):

In primo versu

a) spondeus (< σπονδειος)

- - / - v v - / v - / v - ~

pásser d

Saturninus Rhumaki s. iterum d.
Quae de hendecasyllabis tibi referre habueram in animo, doctissimus uir Fauonius iam narrauit: ut "meas" iambus est, etc. Nil addere possum nisi, in exemplare meo Catulli, grammaticus quidam Catullum non errare dicit, si quando in hendecasyllabis iambicas facit duas primas syllabas; nam in hoc modo scholam neotericam sequitur. Confer Martialem, qui ne trochaeo quidem ibi utitur, sed semper spondaeo. Qua de causa, hunc usum Catullianum numquam uitium fuisse tenui.
Quod autem ad sensum pertinet, non omnia possumus omnes; si Martialis idcirco flere nescit, Catullus iocari nescit. Cum enim Catullus Suffenum istum aut caprimulgum aut fossorem aut infacetiorem rure uocat, ubi sit sal incitor rogare; cum autem Martialis dicit, "Quem recitas meus est, o Fidentine, libellus;
sed male cum recitas, incipit esse tuus"--nescioquid suauior audiuisse me puto. Si igitur in cinaedo Romulo aut cacatis cartis magis est sal excelsus, ignoscatis mihi, cuius forsitan est defectio percipiendi. Nihilominus aut Vergilium aut Iuuenalem his malo; hactenus de poetis.
Postremo, quod ad Caracallam, concessitne Vrbem omnibus? Hmmm. Acta diurna saepius legere me oportet. Nonne Augustus ob hoc in Elysio gemit? Rogo. Sed, extra iocum, si tu, qui in Latio incolis, te prouincialem esse dicere soles, qualis sum ego, quippe qui, unus Anticthonum, sub pedibus tuis ambulo?
Nunc tibi uobisque, ne uos diutius absque uestra "apopoudobalia" distraham, ualete, inquam!

Rhumak Marco ceterisque spd

Multae quaestiones!

Marce, maxime doleo pudetque, quod nuntium tuum de reditu per memoriam in Etruriam nuper tantum legerim. Valde laetatus sum verbis tuis. Et dic amice quas alias civitates praeter Caere visuisti? Fuistine Tarquiniae? Saturniae (ubi praeterea celeberrimis thermis est advenae fruniri)? Sovana, apud Saturniam, etiam pulcherrima patet, quod architecturae non tantum etruscorum, sed etiam medii aevi (romanicae) documenta mirabillima praesunt. Sed quando pupa mea "et cupit et instat et precatur et donat" ut adeamus, paucis diebus circa illos locos deambulabo nec difficile tibi, si voles, photographias mittere erit, sicubi videro (nempe in registratione tua) quo electrogramma tibi expedire possim.

Scito quidem illo prisco "se" minime opinabar "animum lectoris offendere" vel posse vel velle me visum iri! . Iam explicui rationes quibus id maluerim, mihique eo uti permisi, quod unicum priscum verbum foret, sine talium multitudine, ut per epistulam tuam Quintilianus saudet. Utut res se habet, correxisse licuerit: "petra ruisse non petra atque non ruens" (quod praeterea speculum similius soni graeci est "lithoi te kou lithoi baloi te kou baloi") et omnia ad pacem redigentur.

Ad versus:

Erat sane haec variatio, quae dubia de rectitudine movebat: rarissimo fit ut spondaeum in principio versus cum trochaeo vel ipso cum tribracho (Cameri- = vvv): hoc minime licet per plerosque alios numeros, videlicet asclepiadeios (asclepiadeos?) et versus alcaicos (endecasyllabum et enneasyllabum). Quae lex est? an modus proprius et singularis illius et nullius diversi numeri?

Ad aram pacis!
Narrat Vitruvius antiquitus et usque ad tempora sua ex tofo latereve Romanos opera effecisse semper ut continuo calce rubra gilvave inlinerent, more etruscorum, ex quibus permulta de aedificando didicerant; etiam templa et palacia splendidissima ex eisdem materiebus efficiebantur (pleraque molibus tofaceis isodomis vel pseudoisodomis, sive quarum agmina lapidum aequa mensura effecta erant, vel cunta simul in unicam mensuram - isodoma - vel singula agmina ad mensuram suam redacta - pseudoisodoma), sed haece aedes potiores, seu necubi pluvia aliaeve caeli minae elementa structurae ruina inficerent (sed ad hoc nempe calcis litura satis superque erat), seu potissime ne asperitas operis tofacei vel latericii patefieret, lapide tiburtino (italice "travertino") prius diligenter levigato dein graece sculptura ornato tegebantur. Dicit Svetonius Augustum sese valde laudasse, quod urbem latericiam invenisset, reliquisset marmoream. Non ita plane: nam pleraque eorum, quae marmorea videbantur, ex marmore subtiliora tegumenta modo vel, ut ipse Vitruvius explicat, calcis lituras coloribus infectas, qui colores eos marmoris imitarentur, habebant: Roma tametsi ditissima divitias suas numquam perperam impendit et ad vanum adparatum ostentationis, nisi Eius occasus tempora consideremus. Quomodo societates hodiernae hunc modum aedificandi interpretari debeant? Vasta quaestio, cuius responsa plura ab architectis novi (e.g. Mario Botta vel Giovanni Michelucci aliisq magistris architecturae rationalis), in quibus lateres ante candida signa marmorea, contra spiritum romanum, qui omnes eos et intus et foras linebat, proterve exponuntur: est scilicet oppositio, sed quam effecte illae sculpturae super nudum laterem emicant! id significat laterem perpetuum esse, mutari modos quibus laterem intellegas eiusque sensum: bene ac beate! ( www2.comune.roma.it/museociviltàromana/html/edificio.html)
Et in hoc opere, quod per interrete videris, marmor laterque colloquuntur nec alter priore occulitur, sed sermonem unicum, novam lecturam, efficiunt: aspectu, non spiritu ab architectura romana divertiunt: hoc malo. Nihil ornandi causa Romani faciebant, operaque eorum in partibus suis differebant, cum functione differrent. Lapis econtra tiburtinus, quo Meier utitur, nunc leve est, nunc chalybe vitroque caeditur, nunc (a quo Romani maxime abhorrebant) per opus quadratum superficie aspera sinitur (in parte quae Tiberim prospicit): ubi est sermo? Quid significat haec variatio? Quid demonstrat, praeter vana multiplicum formarum quas lapis diverse caesus efficere possit ostentatio? Est plane contrarium operi illi, cuius theca est?
Dices: in architectura moderna chalybe et vitro tanta abundantia uti licet, quod scientia de his materiebus progressa est, et hoc Romanus quidam valde probasset, cum ab iis nihil abhorrerent sed ob inscientiam abstinere cogerentur: esto - scique me quoque vero chalybis vementer studiosum -, sed illam opinionem quam refers, eam stationem potiusquam thecam monumenti parere, ab eo ipso chalybe effici suspicor prorsus! Ceterum si quibus materiebus architecti moderni impudenter abutuntur, illae nempe chalybs vitrumque sunt: et hic quoque superfluunt: quin vitra minora posuerunt et non hastis ex metallo recta, sed pilonibus latericiis? Later cum marmore multo blandius colloquitur, nec ideo minus severe, quam chalybs. Etsi qua metalla adesse tanto necesse esset, egomet vitra, pilonibus latericiis regentibus effectis, in registris ex aere, non ferro firmassem, quod aes longe pulchrius et cum ligno et cum latere et cum marmore se habet (vide Auditorium Romae Laurentii Piano) (scilicet aere litura ab aerugine protecto). Ad summam, opus nimis chalybe frigidum, nimis variatione faciei marmoreae dilicatum, nimis vitro consuetudini hodiernae obsequens.
Iam satis de materiebus operibusque: de forma, ne te commorer, plura serius.

Fac usque quaque valeas
... litterasque meas longe breviores fore numina superaque inferaque iuro.

ERRATA CONRIGE

In phrasi "Quid demonstrat, praeter vanam multiplicum formarum quas lapis diverse caesus efficere possit ostentationem? Est plane contrarium operi illi, cuius theca est: ultimum dictum non quaestio, sed sententia.
Iterum vale.

Rhumak Saturnino spd

Attatae, mi Vetti: hic in Latio perstrepitantia tuxpax provincialium a constitutione antoniniana civitate concessa gaudentium adhuc audimus! Nos autem Latini simul ceteris populis italicis iam sub Augusto ea gaudere potuimus, hisque rebus nunc adsuevimus quidem: nunc autem Europam appellant: et quid? Plura tributa tantum danda erunt! .
Quod ad versus, in endecasyllabo phalaecio principia iambica vel tribus syllabis brevibus (rectene appellare tribrachum, cum hic pes accentum in secundam syllaben ducat - uùu - et non in primam, ut in endecasullabo a Favonio relato "Càmerium mihi pessimae puellae"? ), rara videntur: ultimum schema, illud cum tribracho, denique numquam in Martiale, nisi male memoro, perraroque in Catullo... sed alterum aliquid est raritas, alterum menda: consentio sane de hoc. Sed, si tam rarus primus pes iambicus vel spondaicus vel cum tribracho, sique multo rarius dactylus a spondaeo substituitur (te 'n campo quaesivimus minore/ te 'n circo te 'n omnibus libellis), profecto ita evenit, cum plerisque scriptoribus non tam gratum quam schema primum, cum spondaeo et dactylo, videretur, et ab ingratitudine ad mendum brevis est gradus: ut evenit cum pentametrum distichi verbo disullabo conficiatur oportere suadetur, quamquam Martialis, I, XXIV, 2, dicit: "cuius et ipse times triste supercilium"; I, XXXII, 2: "hoc tantum possum dicere, non amo te" et insequens XXXIII, 2: "siquis adest iussae prosiliunt lacrimae"; I, LVII, 4 "nec volo quod cruciat nec volo quod satiat". Quibus visis, hae sunt quaestiones quas omnibus respondere queuntibus mitto: ubi limes inter mendum et raritatem? Qui fit ut raritas mendum consideretur? Scio non esse minimi momenti quaestiones, sed doctrinae fideo vestrae.

Valete

PS Quod ad leporem Catulli quid tibi dicam? Diversa ridemus.

Bene te usque habeas